Ακτίνα: Off
Ακτίνα:
km Set radius for geolocation
Αναζήτηση

Τι μάθαμε για τον σκύλο μας (που δεν ξέραμε ήδη)

Τι μάθαμε για τον σκύλο μας (που δεν ξέραμε ήδη)

Με αφορμή την σημερινή Παγκόσμια Ημέρα των Ζώων, ανατρέχουμε σε 10 χρόνια επιστημονικών ανακαλύψεων που άλλαξαν τις αντιλήψεις μας για τον πιο πιστό σύντροφο του ανθρώπου.

Ομολογώ ότι, αν μπορούσα, θα ήθελα να ξέρω τα πάντα. Για τα πάντα. Επειδή όμως η εποχή του πανεπιστήμονα ανθρώπου έκλεισε οριστικά με τον Λεονάρντο ντα Βίντσι (και πάλι, θα έπρεπε να κατέχει κανείς τη μεγαλοφυΐα του για να του αρμόζει ο χαρακτηρισμός), μόνο τρία είναι τα πεδία της γνώσης που παρακολουθώ πολύ στενά. Και το ένα από αυτά είναι, φυσικά, τα σκυλιά μας.

Από άποψη ποσότητας και ποιότητας, η πρόοδος που έχουμε σημειώσει την τελευταία δεκαετία στη μελέτη της συμπεριφοράς και της βιολογίας του σκύλου συγκρίνεται μόνο με τα προηγούμενα 110 χρόνια. Και βγαίνει κερδισμένη κι από πάνω. Σήμερα γνωρίζουμε πολλά περισσότερα για τον τρόπο που τα σκυλιά σκέφτονται, για το βάθος και την υφή της ευφυΐας τους, τις ρίζες της συμπεριφοράς τους και τις ειδικές ικανότητες που διαθέτουν. Και αυτό οφείλεται –καμία έκπληξη εδώ– στην τεράστια έκρηξη της κυνοφιλίας, από την ιστορική περίοδο των baby boomers στην Αμερική μέχρι σήμερα.
Θέλετε μια ενδεικτική στατιστική; (Δεν θα σας κουράσω με αριθμούς, το υπόσχομαι.) Το 1956, περίπου το 33% των νοικοκυριών στις ΗΠΑ είχε σκύλο (παρότι η αγροτική οικονομία ήταν ακόμα κυρίαρχη). To 1988, το ποσοστό είχε ανέβει στο 56%. Σήμερα, έχει εκτιναχθεί στο 70%. Μόνο τρεις στις δέκα οικογένειες Αμερικανών δεν έχουν σκύλο. Σκεφτείτε το! Οι Αμερικανοί ξόδεψαν τη χρονιά που πέρασε 124 δισεκατομμύρια δολάρια για τη φροντίδα των κατοικιδίων τους. Το 2018, μόλις τρία χρόνια πριν, το ποσό αυτό ήταν μειωμένο κατά 27%.

Νοιαζόμαστε για τα σκυλιά μας. Νοιαζόμαστε πολύ. Και απαιτούμε από την επιστήμη να μας προσφέρει τα εργαλεία ώστε να ζουν περισσότερο και να μας καταλαβαίνουν καλύτερα. Και για να γίνει αυτό, πρέπει πρώτα να τα καταλάβουμε εμείς.

Τι μάθαμε για τον σκύλο μας (που δεν ξέραμε ήδη)-1
© ALAMY/visualhellas.gr

→ Τι μας έμαθε η ζωοαρχαιολογία

Μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα πιστεύαμε ότι τα πρώτα εξημερωμένα σκυλιά συντρόφευσαν τον άνθρωπο στο τέλος της Νεολιθικής Περιόδου (4000 π.Χ.). Το 2000, μια έρευνα στο γενετικό υλικό σκυλιών που βρέθηκαν δίπλα σε ανθρώπινους σκελετούς μετατόπισε αυτή την εκτίμηση στην Παλαιολιθική Περίοδο, 11.000 χρόνια πριν. Και μόλις πέρυσι, μια συγκριτική μελέτη όλων των σχετικών ερευνών που έχουν προηγηθεί, κατέληξε στην υπόθεση ότι ο σκύλος εξημερώθηκε για πρώτη φορά στη Σιβηρία, την περίοδο που ο Homo sapiens επεξέτεινε την κυριαρχία του σε όλα τα άλλα ανθρώπινα είδη: 23.000 χρόνια πριν!

→ Τι μας έμαθε η επιστήμη της ονειρολογίας

Τα σκυλιά ονειρεύονται! Εντάξει, όλοι όσοι έχουμε παρατηρήσει τον σκύλο μας να «αεροκαλπάζει» την ώρα που κοιμάται, καταλαβαίνουμε ότι βρίσκεται σε φάση REM, τη φάση που σχετίζεται με τα όνειρα. Το ότι τα σκυλιά έχουν όνειρα το γνωρίζουμε ήδη από μελέτες του 1977. Χρειάστηκαν όμως τρεις δεκαετίες και ειδική εκπαίδευση για να κοιμίσουμε εκπαιδευμένα σκυλιά μέσα σε Απεικονιστή Μαγνητικού Συντονισμού (MRI), ώστε να μάθουμε ότι τα όνειρα των σκύλων λειτουργούν ως ενισχυτής των αναμνήσεών τους. Σήμερα μάλιστα, μια σειρά από επιστήμονες ισχυρίζονται ότι η δομή των ονείρων ενός σκύλου είναι συγκρίσιμη με εκείνη ενός ανθρώπου, εξυπηρετεί τους ίδιους στόχους και συνιστά μια πολύ σημαντική ένδειξη προς την παραδοχή της ύπαρξης συνείδησης.

Θυμηθείτε εδώ ότι η συνείδηση σχετίζεται με την αντίληψη της αυθυπαρξίας μας ως μονάδας έναντι του συνόλου και η ισχύουσα αντίληψη είναι ότι πρόκειται για ένα ταμπού-προνόμιο του ανθρώπου και μόνο (ο Ντέιβιντ Μ. Πένια-Γκουσμάν το αναλύει θαυμάσια στο βιβλίο του When animals dream: The hidden world of animal consciousness – Όταν τα ζώα ονειρεύονται: Ο κρυφός κόσμος της συνείδησης των ζώων).

→ Τι μας έμαθε η ψυχολογία

Τρία στα τέσσερα σκυλιά πάσχουν από κάποια μορφή αγχώδους διαταραχής. Ήπια στις περισσότερες περιπτώσεις, αλλά παρούσα. Μία από τις αιτίες που θα μαντέψετε εύκολα είναι ο αποχωρισμός από τον ιδιοκτήτη και η μοναξιά, αλλά δεν είναι η κυριότερη. Τα σκήπτρα κρατάει η ιδιότητα (κατάρα;) που έχουν τα σκυλιά να αφομοιώνουν τα επίπεδα στρες των αφεντικών τους. Ζορισμένο αφεντικό; Στρεσαρισμένος σκύλος. Ψυχολογική καταπόνηση, συναισθηματική φόρτιση, όλα όσα περνάμε τα τελευταία χρόνια ανακλώνται απευθείας στα σκυλιά μας, που απλώς αδυνατούν να παραμείνουν «ζεν» όσο εμείς αισθανόμαστε πιεσμένοι. Η συμβουλή των ειδικών είναι να φροντίζετε να είστε χαρούμενοι και ικανοποιημένοι –όχι απλώς να προσποιείστε, γιατί τα σκυλιά διακρίνουν εύκολα τα αυθεντικά συναισθήματα από τους θεατρινισμούς–, αλλά αυτή είναι μάλλον μια οξύμωρη σύσταση. Κανείς δεν στρεσάρεται από επιλογή.

Τι μάθαμε για τον σκύλο μας (που δεν ξέραμε ήδη)-2
© ALAMY/visualhellas.gr

→ Τι μας έμαθε η ηθολογία

Ο πιο συστηματικός, εργατικός και συνεπής κλάδος της επιστήμης, αυτός που ασχολείται με τη μελέτη της συμπεριφοράς των ζώων, μας δίδαξε πολλά τη δεκαετία που πέρασε.

Κατ’ αρχάς (και αυτό ήταν ένα προσωπικό σοκ) επιβεβαίωσε ότι ο φαιδρός, κωμικός και αναξιοπρεπής τρόπος που μιλάτε στα σκυλιά σας αποδίδει καρπούς! Ξέρετε σε τι αναφέρομαι. Στις υψίσυχνες φωνούλες, στα τραβηγμένα φωνήεντα («μπράααβο»), σε όλο αυτό το μπουφονικό κρεσέντο που έχω χλευάσει ουκ ολίγες φορές, γραπτώς και προφορικώς! Μια σειρά από έρευνες μας λέει τώρα ότι τα σκυλιά ανταποκρίνονται θετικά σε αυτή τη μορφή επικοινωνίας και τείνουν να συμπαθήσουν ευκολότερα τον άνθρωπο που τους μιλάει έτσι. Όσο ζω, μαθαίνω. Μας έμαθε επίσης ότι τα «υγρά, σκυλίσια μάτια», που όλοι οι σκυλάδες πιστεύαμε ότι δείχνουν ενοχή και μετάνοια για τη ζημιά που προηγήθηκε, είναι ένα έξυπνο εργαλείο στην εργαλειοθήκη του σκύλου και χρησιμοποιείται κατά βούληση για να μας μανιπουλάρει. Μια πολύ αυστηρά δομημένη έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2020 κατέληξε στο παραπάνω συμπέρασμα και, πιστέψτε με, αφήνει πολύ λίγο χώρο για αμφισβήτηση.

Τέλος, μας έμαθε ότι τα σκυλιά –όπως και τα ξαδέρφια τους, οι λύκοι– έχουν έμφυτη αίσθηση του δικαίου. Καταλαβαίνουν αν τους συμπεριφερόμαστε δίκαια ή όχι και –σύμφωνα με την έρευνα που διεξήχθη το 2017– αυτή η συνειδητή επίγνωση φαίνεται να προηγείται της εξημέρωσής τους. Με άλλα λόγια, ο άγριος σκύλος, ως αγελαίο θηλαστικό, δεν δημιουργούσε μόνο ιεραρχικές δομές για να επιβιώσει· σχημάτιζε ταυτόχρονα ένα οργανωμένο σύστημα όπου το δίκαιο επιβραβευόταν και η άδικη συμπεριφορά αποδοκιμαζόταν συνειδητά.

→ Τι μας έμαθε η βιολογία

Αν και είχε υπονοηθεί πολλές φορές στο παρελθόν, χρειάστηκε να φτάσουμε μέχρι το 2015 για να αποκτήσουμε επιστημονικά δεδομένα που να επαληθεύουν αυτή τη θεωρία: τα σκυλιά μπορούν να ερμηνεύσουν τις ανθρώπινες εκφράσεις. Όχι μόνο του αφεντικού τους, αλλά και οποιουδήποτε αγνώστου, και να διακρίνουν με απόλυτη επιτυχία αν ο άνθρωπος αυτός είναι ευτυχισμένος, θλιμμένος, θυμωμένος ή σε κατάσταση συναισθηματικής ισορροπίας. Σήμερα δεν έχουμε καμία αμφιβολία. Ο σκύλος σας διαβάζει το πρόσωπό σας με τον ίδιο τρόπο που μπορεί να το κάνει και ένας άνθρωπος. Μόνο που ο σκύλος μπορεί να κάνει πολλά περισσότερα. Οι οσφρητικές ικανότητες του σκύλου έχουν αξιοποιηθεί από τότε που γίναμε σύντροφοι: Πρώτα για το κυνήγι και τον εντοπισμό ενός παρείσακτου. Έπειτα για εκρηκτικά και ναρκωτικές ουσίες. Για τη διάσωση ανθρώπων σε κίνδυνο. Για την ιχνηλάτηση αγνοούμενων προσώπων. Χρειάστηκε ωστόσο να περιμένουμε πολλές δεκαετίες για το επόμενο βήμα.

Τα τελευταία χρόνια μάθαμε ότι είναι δυνατόν να εκπαιδεύσουμε επιλεγμένες φυλές σκύλων ώστε να μυρίζουν –εκτός εισαγωγικών, γιατί αυτό ακριβώς κάνουν– διάφορους τύπους καρκίνου, επιληπτικές κρίσεις, υπόταση, ακόμα και τον σακχαρώδη διαβήτη· προληπτικά, ως μια μορφή προδιάγνωσης. Με την πανδημία του Covid-19 μάλιστα, ανακαλύψαμε ότι τα σκυλιά μπορούν να ανιχνεύσουν και τους ασυμπτωματικούς νοσούντες από τον ιό. Και ακόμα δεν έχουμε χαρτογραφήσει ούτε την επιφάνεια αυτής της εντυπωσιακής τους ικανότητας.

→ Τι μας έμαθαν όλα αυτά μαζί

Η σοβαρή έρευνα για τον –απ’ ό,τι φαίνεται εν πολλοίς άγνωστο ακόμα– θαυμαστό κόσμο των σκύλων πήρε επιτέλους μπροστά. Ο Παβλόφ θα υπομειδιά ευτυχισμένος, όπου κι αν βρίσκεται.

Κάθε φορά που διαβάζω ότι «ο σκύλος μπορεί να παρατείνει το προσδόκιμο επιβίωσης του αφεντικού του», χαμογελάω. Πιστεύω ακόμα ότι οι λόγοι είναι κυρίως συμπαθητικοί: το να έχεις σκύλο σημαίνει ότι χρειάζεται να περπατήσεις περισσότερο, να είσαι λιγότερο απαθής με το περιβάλλον σου, να κοινωνικοποιηθείς με άλλους ανθρώπους, να αναπτύξεις ικανότητες ενσυναίσθησης. Και αν, για οποιονδήποτε λόγο, δεν κάνεις τίποτε από τα παραπάνω ως άνθρωπος στην κοινωνία των ανθρώπων, ένας σκύλος μπορεί να σε σπρώξει προς αυτή την κατεύθυνση.

Ωστόσο, έχω πιαστεί λάθος και στο παρελθόν. Δεν αποκλείεται λοιπόν στο εγγύς ερευνητικό μέλλον, επιστήμονες να ανακαλύψουν μια άλλη, πιο άμεση αιτιακή σχέση ανάμεσα στον σκύλο και στη μακροζωία μας. Όχι ότι με απασχολεί ιδιαίτερα. Γιατί την ευζωία μάς την έχουν ήδη εξασφαλίσει. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό.

About Μαρία Νικολοπούλου