Ναός του Απόλλωνα , Κόρινθος

Περίπου το 540 π.Χ. κτίστηκε στην Κόρινθο ο δωρικός ναός του Απόλλωνα, στη θέση ενός παλιότερου ναού που είχε χτιστεί περίπου το 625 π.Χ.

Οι διαστάσεις του ναού στον στυλοβάτη είναι 53,82 Χ 21,48. Ο ναός ήταν πώρινος και καλυπτόταν από επίχρισμα (= σοβάς) μαρμαρόσκονης.

Τον ναό περιβάλλει κιονοστοιχία από 38 κίονες. Στη στενή πλευρά μετράμε 6 κίονες και 15 στη μακριά.

Οι κίονες είναι μονολιθικοί με είκοσι (20) ραβδώσεις. Το ύψος τους είναι περίπου τέσσερα (4) μέτρα, ενώ η διάμετρος της βάσης τους είναι περίπου 1,90 μ. Σήμερα σώζονται 7 κίονες (σημειώνονται με μπλε χρώμα στην κάτοψη που ακολουθεί).

Σύμφωνα με το Δρ. Απόστολο Ε. Παπαφωτίου ο ναός αυτός αντικατέστησε το προηγούμενο, στην ίδια θέση. Και ο ναός αυτός, εποχής περίπου 675 π..Χ., είναι ιδιαίτερα σημαντικός μιας και αποτελεί τη πρώτη δημιουργία, της μνημειακής ελληνικής αρχιτεκτονικής, η οποία ξεκίνησε από την Κόρινθο. Η γνώση αυτή, του λεγόμενου «πρωτοναού» βασίστηκε στη μελέτη πάνω στα υπολείμματα από αρχιτεκτονικά μέλη δόμων, πλίνθων, κεραμιδιών, τα οποία είχαν τοποθετηθεί βορείως του νέου αρχαϊκού-δωρικού ναού πού επρόκειτο να κατασκευασθεί και απετέλεσαν το υπόβαθρο ενός πλαϊνού βορείου δρόμου.

Η γένεση της μνημειακής αρχιτεκτονικής έγινε στην Κόρινθο, πόλη συνδεδεμένη με τη θάλασσα και το εμπόριο. Εκεί λίγο νωρίτερα είχε κατασκευασθεί η πρώτη τριήρης, από τον κορίνθιο Αμεινοκλή.

Η Κόρινθος εκείνη την εποχή ήταν το πρώτο οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της Ελλάδος. Η εύρεση στον λόφο του ναού, κάτω από το φυτικό χώμα, ενός τεραστίου ασβεστόλιθου, αρκετά μαλακού, πού να επεξεργάζεται με τα εργαλεία του μαραγκού και αρκετά ισχυρού πού να αντιστέκεται στις φορτίσεις και στις καιρικές συνθήκες, τους προμήθευσε τα κατάλληλα υλικά και τις αντίστοιχες πρακτικές για να οδηγηθούν σε σταθερούς αρχιτεκτονικούς τύπους.

Σε παλαιότερες απεικονίσεις, του 1751, 1755, 1776, σώζονταν 12 κίονες. Στο τελευταίο τέταρτο του 18ου αι. μ.Χ. οι κίονες έμειναν επτά. Χάθηκαν δηλ. πέντε κίονες.

Ο ναός χωρίζεται σε πρόναο, σηκό, οπισθόδομο.

Ο πρόναος και ο οπισθόδομος είχαν στην πρόσοψη δύο κίονες ανάμεσα σε παραστάδες.

Κόρινθος, Ναός Απόλλωνα, κάτοψη

Το σημαντικό με τον ναό είναι η καμπύλωση του στυλοβάτη που τη συναντάμε για πρώτη φορά στην ελληνική αρχιτεκτονική και θα φτάσει με τον Παρθενώνα σε εξαίσια τελειότητα.

Επιπλέον, ανάμεσα στον σηκό και στον οπισθόδομο δημιουργείται ένας ακόμη τετράγωνος χώρος (ίσως για λατρευτικούς λόγους), όμοιος με τον χώρο που θα βρούμε εκατό χρόνια αργότερα και πάλι στον Παρθενώνα. Πρόκειται στην ουσία για χωρισμό του σηκού σε δύο δωμάτια, τα οποία όμως δεν επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Το καθένα από τα δωμάτια είχε στο εσωτερικό του διπλή κιονοστοιχία με την οποία δημιουργούνταν τρία κλίτη, με το μεσαίο μεγαλύτερο από τα άλλα δύο. Στο πρώτο δωμάτιο υπήρχαν 2Χ4 κίονες, ενώ στο δεύτερο 2Χ2.

Ο ναός το 1829, πηγή wikimedia

Κόρινθος, Ναός Απόλλωνα 2

Ο ναός το 1869

Κόρινθος, Ναός Απόλλωνα 3

Ο ναός το 1920-30

πηγή wikimedia

Κόρινθος, Ναός Απόλλωνα 4

Ο ναός από τον σηκό. Φωτογραφία Katrina – flickr

Stuart and Revett , 1751; Ευγενική προσφορά της Γεννάδειου Βιβλιοθήκης,
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα

Στην πιο πάνω εικόνα του 1751 είναι μια άποψη από τα νοτιοδυτικά που δείχνει 12 κίονες όρθιους, έντεκα από την εξωτερική κιονοστοιχία και μία, σε υψηλότερο επίπεδο, από την εσωτερική. Ο ναός είναι ξεκάθαρα μέρος ενός οικοδομικού συγκροτήματος, όπως φαίνεται από τον χαμηλό τοίχο μεταξύ των κιόνων, το κτίριο πίσω από τον ναό και το μικρό βοηθητικό κτήριο στα αριστερά του. Στη δεξιά πλευρά της εικόνας του τζαμί με έναν μιναρέ και μερικά άλλα κτίρια διακρίνονται. Το τζαμί είναι το κεντρικό τζαμί . Το Γεράνειο όρος είναι στο βάθος, απέναντι από τον Ισμο. Αυτές οι λεπτομέρειες υποδηλώνουν υψηλό βαθμό αληθοφάνειας σε αυτήν την άποψη, και η άλλη προσεκτική εργασία που έγινε από τους Stuart και Revett που δεν φαίνεται εδώ υποστηρίζει υψηλό βαθμό εμπιστοσύνης στην ακρίβεια της εικόνας.

Εικόνα 3

LeRoy γ. 1755; Ευγενική προσοφρά των Ανασκαφών Κορίνθου,
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα

Η επόμενη εικόνα, που σχεδιάστηκε από τον LeRoy το 1755, θα πρέπει να συγκριθεί με αυτή του Stuart και του Revett. Υποτίθεται ότι αυτή η άποψη ήταν ρομαντική, αν όχι εντελώς φτιαγμένη, καθώς δείχνει 14 στήλες, όταν όλοι οι ταξιδιώτες μέχρι σήμερα υποδηλώνουν ότι υπήρχαν μόνο 12 παρόντες εκείνη την εποχή. Η έλλειψη τουρκικού κτιρίου μέσα στο ναό, αλλά η παρουσία κάποιου κάπως μακριά και πίσω από αυτό υποδηλώνουν ότι είχε ακούσει ή διαβάσει για τον ναό, ή ακόμη και να τον είχε δει, αλλά ότι δεν τον έβγαλε από τη ζωή. Μια σύγκριση με αυτή του Stuart και του Revett υποδηλώνει ότι μπορεί να το είδε (ή το σχέδιό τους) και να έκανε τη δική του εκδοχή καθώς υπάρχουν πολλές κοινές λεπτομέρειες, μεταξύ των οποίων η θέα από τα νοτιοδυτικά αλλά και το μικρό κτήριο με ο μικροσκοπικός πύργος στα αριστερά του ναού, ο αριθμός των δυτικών κιόνων με πλήρες επιστύλιο, ο χαμηλός τοίχος μεταξύ των νότιων κιόνων κ.λπ. Έχει υποτεθεί ότι «παραπλανήθηκε» βλέποντας 14 κίονες ( Stillwell ).

Εικόνα 4

Luigi Mayer , 1776; Ευγενική προσφορά της Γεννάδειου Βιβλιοθήκης,
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα

Αυτή η θέα από τη νοτιοανατολική γωνία του ναού παρουσιάζει μια διαφορετική εικόνα από αυτή των Stuart και Revett ή LeRoy. Το διώροφο κτίριο εντός του ναού υπάρχει ακόμα, αλλά ο τοίχος ανάμεσα στους κίονες είναι ψηλότερος (τώρα ψηλότερος από έναν άνδρα) και ημιτελής, σαν να είναι ερειπωμένος. Μια πέτρα στη γωνία του επιστυλίου είναι γερμένη, όλα αυτά υποδηλώνουν παραμέληση. Υπάρχουν ακόμη 12 κίονες όρθιοι, αν και ο ένας στο κέντρο και ο δεύτερος από το άκρο της δυτικής πλευράς επισκιάζονται από άλλους κίονες σε αυτήν την όψη και μπορούν απλώς να διακριθούν. Και πάλι, ένα μέρος του χωριού φαίνεται. ο δεξιότερος μιναρές είναι αυτός του κεντρικού τζαμιού και ο πιο αριστερός είναι του κάτω τζαμιού. Κρίνοντας από αυτή την άποψη, του Stuart και του Revett και του Leroy, υπήρχαν λίγα κτίρια γύρω από το ναό, αλλά το χωριό ήταν πολύ πιο πυκνοκατοικημένο πιο κοντά στο κεντρικό τζαμί.

Εικόνα 5

Dodwell , 1801; Ευγενική προσφορά της Γεννάδειου Βιβλιοθήκης,
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα

Η επόμενη εικόνα είναι αυτή που θέτει το ερώτημα για την τύχη των 5 στηλών. Αν και υπάρχει λίγο τοπίο στο βάθος που βοηθά στον προσανατολισμό της θέας, είναι σαφώς από τα δυτικά. Προφανώς κάτι έχει συμβεί σε πέντε από τους κίονες (τέσσερις από τη νότια πλευρά και έναν από την εσωτερική κιονοστοιχία) κάποια στιγμή τα τελευταία 25 χρόνια. Οι ταξιδιώτες δίνουν εξηγήσεις για αυτό που σχετίζονται με την οικοδόμηση ή την επέκταση ενός σπιτιού, το οποίο είναι πιθανότατα αυτό στο φόντο σε αυτήν την εικόνα που μοιάζει αρκετά με αυτό που φαίνεται στις φωτογραφίες των Mayer και Stuart και Revett, εκτός από το ότι είναι σημαντικά μεγαλύτερο σε πλάτος. Παρόμοια με την άποψη του Mayer, ο τοίχος ανάμεσα στις κολώνες είναι ψηλότερος από έναν άνδρα και τώρα ακόμη πιο καταστροφικός. Το μικρό εξάρτημα που φαίνεται σε πολλές από τις άλλες εικόνες φαίνεται στο άκρο αριστερά της εικόνας. Στο βάθος διακρίνεται ένα βουνό, πιθανότατα το όρος Γεράνια, αλλά το χωριό δεν φαίνεται.

Εικόνα 6

Williams , 1816; Ευγενική προσφορά των Ανασκαφών Κορίνθου,
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα

Η θέα του ναού που δόθηκε από τον Williams το 1816, τραβηγμένη από τα νοτιοδυτικά δείχνει τον ναό ενσωματωμένο στο συγκρότημα των σπιτιών. Το οικοδομικό πρόγραμμα φαίνεται να έχει ολοκληρωθεί αυτή τη στιγμή: οι τοίχοι μεταξύ των κιόνων βρίσκονται στο ύψος τους και είναι σε καλή κατάσταση.

Η επόμενη σειρά απόψεων είναι του ναού μετά τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας.

Εικόνα 7

Blouet , 1829; Ευγενική προσφορά της Γεννάδειου Βιβλιοθήκης,
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα

Αυτό το σχήμα, βγαλμένο από τα νότια, δείχνει τις ζημιές στο χωριό από τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας (1821-1828). Το χωριό έχει φύγει, όχι μόνο το κτίριο που χτίστηκε τόσο πρόσφατα ανάμεσα και γύρω από τους κίονες του ναού έχει εξαφανιστεί εντελώς, αλλά όλα τα κτίρια που μπορεί να ήταν στο βάθος έχουν εξαφανιστεί. Η περιοχή είναι γεμάτη με μπάζα, που φαίνεται καθαρά στο πρώτο πλάνο. Ακόμη και τα ίχνη του δρόμου που σε πολλές εικόνες ακολούθησαν κατά μήκος της νότιας πλευράς των κιόνων δεν βρίσκονται πουθενά σε αυτήν την άποψη.

Εικόνα 8

Bartlett , 1842

Αυτή η επόμενη ρομαντική άποψη του ναού από τα βορειοανατολικά με τον Ακροκόρινθο στο βάθος, προσφέρει λίγα πράγματα που είναι καινούργια στη συζήτηση για τον ναό εκτός από το ότι υπήρξαν λίγες αλλαγές από το 1800 — η δεύτερη από το τέλος της δυτικής πλευράς λείπει κεφαλαίο, και το επιστύλιο είναι συνεχές σε πέντε από τις στήλες. Η μόνη νέα πληροφορία που προσφέρει αυτή η άποψη είναι η πρόταση ενός μικρού χωριού στα νότια, μεταξύ του Ακροκόρινθου και του ναού, καθώς και η έλλειψη κτιρίων γύρω από τον ίδιο τον ναό. Το κτίριο κοντά στο ναό έχει φύγει, όπως και οι τοίχοι ανάμεσα στους κίονες.

Εικόνα 9

Smith , 1883; Ευγενική προσφορά της Γεννάδειου Βιβλιοθήκης,
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα

Η τελική άποψη του ναού τον 19ο αιώνα, που σκιαγραφήθηκε το 1883, από τα δυτικά δείχνει ότι ο ναός δεν είχε αλλάξει πολύ από το 1842, σε σύγκριση με την άποψη του Bartlett. Μερικά νέα κτίρια βρίσκονται στη θέση τους, συμπεριλαμβανομένου αυτού στην αριστερή πλευρά της εικόνας που είναι σε κατάσταση ερειπωμένη, χωρίς στέγη. Πρόκειται πιθανότατα για την «Καποδιστριακή Σχολή» που αναφέρει ο Robinson στο άρθρο του για την Κόρινθο το 1829-33. Υπάρχουν μερικά άλλα κτίρια σε κοντινή απόσταση, αλλά η εικόνα έχει σχεδιαστεί από μια γωνία κοιτάζοντας προς τα πάνω στις κολώνες και έτσι δεν φαίνεται κανένα μέρος του χωριού που έχει απομείνει. Ο καλλιτέχνης επέλεξε επίσης να αγνοήσει τα Γεράνια βουνά που θα έπρεπε να είναι στο βάθος στα αριστερά και τα Όνεια όρη που θα έπρεπε να φαίνονται στην άκρα δεξιά. Η Κόρινθος αυτή την εποχή μπορεί να ήταν σε μεγάλο βαθμό έρημη όπως φαίνεται εδώ, καθώς ο σεισμός του 1858 και η ίδρυση της Νέας Κορίνθου πιθανότατα αποστράγγισαν την Αρχαία Κόρινθο την πλειοψηφία των κατοίκων της. Το χωριό θα αρχίσει να αναπτύσσεται ξανά μετά το 1896, όταν οι ανασκαφές θα ξεκινήσουν από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών. Αυτό έφερε δουλειά στους κατοίκους της περιοχής (οι πρώτες ανασκαφές είχαν τεράστια συνεργεία) και επισκέπτες που χρειάζονταν κατάλυμα και φαγητό, κάτι που πρόσφερε περισσότερες οικονομικές ευκαιρίες στον τοπικό πληθυσμό.

Εικόνα 10