To τελευταίο διάστημα έχουν γίνει εκτενείς αναφορές στα μέσα μαζικής ενημέρωσης για μία νέα πολύ επικίνδυνη διαδικτυακή πρόκληση με την ονομασία «Γαλάζια Φάλαινα». Με την ταχύτητα που διαδίδονται πλέον οι πληροφορίες μέσα από το διαδίκτυο, αναγράφεται ότι αυτό το διαδικτυακό φαινόμενο ευθύνεται για τον αυτοτραυματισμό αρκετών δεκάδων νέων, και ενδεχομένως το θάνατο, σε διάφορες χώρες. Πρόσφατα δύστυχώς αυτό το φαινόμενο έχει κάνει την εμφάνισή του και στη χώρα μας.
Δεν πρόκειται να το ονομάσω παιχνίδι, γιατί θέλω να κρατήσω την έννοια του παιχνιδιού για κάτι αθώο όταν αναφέρεται σε παιδιά και νέους. Αυτή η νέα πρόκληση λοιπόν, κρύβει πολλούς κινδύνους για παιδιά και εφήβους που σερφάρουν στο διαδίκτυο, καθώς ένας άγνωστος τους υποδεικνύει να εκτελέσουν διάφορες προκλήσεις, ανάμεσα στις οποίες είναι ο αυτοτραυματισμός τους αλλά και άλλες πιο επικίνδυνες για την σωματική τους υγεία.
Πολλοί είναι οι γονείς που έχουν θορυβηθεί από τη «Γαλάζια Φάλαινα» και ανησυχούν για τα δικά τους παιδιά. Οι γονείς που ανησυχούν περισσότερο, είναι εκείνοι που νιώθουν ότι έχουν ένα λόγο να ανησυχήσουν, καθώς η σχέση με τα παιδιά τους δεν βρίσκεται σε μία σταθερή βάση. Καλό είναι να ενημερωθούν όμως πρώτα οι γονείς για τον διαδικτυακό εκφοβισμό, μία παραλλαγή το οποίου είναι η «Γαλάζια Φάλαινα».
Τι είναι ο διαδικτυακός εκφοβισμός
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός είναι η ηλεκτρονική εξέλιξη του σχολικού εκφοβισμού και παρ’ όλο που δεν έχει την ίδια ακριβώς μορφή, με σωματικές επιθέσεις και βία, έχει λεκτική βία που προκαλεί παρόμοια αρνητικά αποτελέσματα στην ψυχική υγεία των θυμάτων. Στη διαδικτυακή του μορφή, το cyberbullying είναι η ηθελημένη και επαναλαμβανόμενη παρενόχληση που προκαλείται μέσα από υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα. Οι πιο κοινές μορφές διαδικτυακής παρενόχλησης είναι τα κακόβουλα ή υβριστικά σχόλια που δημοσιεύονται στο διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα ή η διασπορά ψευδών ειδήσεων για ένα πρόσωπο στο διαδίκτυο.
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός είναι ιδιαίτερα καταστροφικός, διότι είναι δυνητικά ανώνυμος, μπορεί να διοχετευθεί παντού μέσα στο διαδίκτυο μέσα από κοινοποιήσεις και μηνύματα και δεν αφήνει στα θύματα κανένα ασφαλές μέρος για να ξεφύγουν επειδή είναι όλοι πλέον συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο 24 ώρες το 24ωρο.
Γιατί είναι ελκυστική για τον έφηβο μία επικίνδυνη δοκιμασία;
Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση δεν μπορεί να έρθει μέσα από την ώριμη οπτική των γονέων. Σίγουρα ακούγεται παρανοϊκό να θέλει να συμμετάσχει ένας έφηβος σε αυτή τη δοκιμασία για να αυτοτραυματίσει τον εαυτό του. Όμως, χρειάζεται πρώτα να γνωρίσουμε τον έφηβο και να δούμε μέσα από τη ματιά και την ψυχή του, ποιοι είναι οι λόγοι που αυτή η δοκιμασία μπορεί να του είναι ελκυστική:
• Η εφηβεία είναι μία εξελικτική φάση όπου ο έφηβος βιώνει διαρκείς αλλαγές στο συναισθηματικό, σωματικό και πνευματικό επίπεδο. Οι αλλαγές γίνονται πολύ γρήγορα και με τον εγκέφαλό του σε ανάπτυξη, δυσκολεύεται να τις αφομοιώσει και να τις κάνει κτήμα του. Ως αποτέλεσμα είναι να μην μπορεί να έχει μία ξεκάθαρη κρίση και να επηρεάζεται επιφανειακά από τις νέες τάσεις και μόδες, χωρίς να βλέπει τι κρύβουν πίσω τους.
• Οι γονείς είναι αποσυρμένοι από τα παιδιά τους και έχουν αντικαταστήσει τη σχέση μαζί τους, δίνοντάς τους κινητά και tablets ή εκπληρώνοντας κάθε επιθυμία τους όταν δεν μπορούν να τους δώσουν αποδοχή και αγάπη. Όταν δεν υπάρχει καλή επικοινωνία και μία υγιής σχέση του εφήβου με τους γονείς του και όταν ο έφηβος δε νιώθει αποδεκτός και δέχεται συνεχώς επικρίσεις για ό,τι κάνει, τότε χάνει την εμπιστοσύνη του στους γονείς και αναζητά την αποδοχή σε άλλες σχέσεις χωρίς να είναι σε θέση να κατανοήσει τους κινδύνους που ενδεχομένως κρύβουν. Οι γονείς έχουν απομακρυνθεί από τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, κοιτούν περισσότερο να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες ή ακόμη μπορεί και να έχουν κουραστεί. Δικαιολογίες όμως δεν χωρούν όταν πρόκειται στην ανατροφή των παιδιών και οι γονείς χρειάζεται να το γνωρίζουν αυτό.
• Η εφηβεία χαρακτηρίζεται από εγωκεντρισμό και ο έφηβος στρέφεται και κλείνεται στον εαυτό. Έχει την τάση να αμφισβητεί τις σκέψεις και τις πράξεις του και πολλές είναι οι φορές που κάνει έναν αυστηρό εσωτερικό μονόλογο, χτυπώντας τον εαυτό του. Βιώνοντας μοναξιά και απομόνωση και θέλοντας να γίνει αποδεκτός από τους άλλους, πιστεύει ότι οι άλλοι έχουν δίκιο και ο ίδιος άδικο. Έτσι, βρίσκεται πολλές φορές σε θέση να δέχεται ως σωστή τη γνώμη των άλλων, να κάνει ό,τι λένε οι άλλοι χάνοντας έτσι την εμπιστοσύνη προς τον εαυτό του.
• Ένας έφηβος που δεν έχει μάθει από τους γονείς του και το περιβάλλον του να εκτιμά τον εαυτό του, που δέχεται επικρίσεις από τους γονείς του ή που ακόμη χειρότερα έχει κακοποιηθεί ή παραμεληθεί όταν ήταν μικρός, αρχίζει να βγάζει μία παραβατική ή και βίαιη συμπεριφορά προς τους άλλους ή και προς τον εαυτό του. Η συμμετοχή του σε μία τέτοια δοκιμασία, είναι πολλές φορές η μόνη διαφυγή να αποδείξει ότι αξίζει σε όλους εκείνους που δεν τον υπολογίζουν. Όσο πιο παράτολμη είναι η δοκιμασία, τόσο περισσότερο ελκυστική είναι για τον ίδιο και για την αυτοαξία του.
• Η πίεση από τους συνομηλίκους είναι ένας ακόμη πολύ σημαντικός παράγοντας στο θέμα της συμμετοχής ενός εφήβου σε μία τέτοια δοκιμασία. Η κοινωνική πίεση είναι μία επιρροή που αρχίζει από μικρή ηλικία και είναι καλό οι γονείς να έχουν προετοιμάσει επαρκώς τα παιδιά τους για αυτήν. Υπάρχουν δύο ειδών πιέσεις: η ρητή και η έμμεση. Μπορεί, για παράδειγμα, ένας νέος μαθητής που πάει σε ένα καινούριο σχολείο να φορούσε πιο συνεσταλμένα ρούχα και μετά από λίγο διάστημα, να φορά σκισμένα τζιν και δερμάτινα μπουφάν. Αυτό θα μπορούσε να είναι αποτέλεσμα της πίεσης (με τη μορφή της ειρωνίας ή της κοροϊδίας) που δέχτηκε από συμμαθητές του για τον τρόπο ντυσίματός του ή να είδε ότι όλοι οι συμμαθητές του φορούσαν σκισμένα τζιν και προσπαθώντας να ταιριάξει με εκείνους, να επέλεξε να φορέσει τα ίδια ρούχα. Δε μπορούμε να γνωρίζουμε ποιο είδος πίεσης συνέβη ή πρόκειται για ενα συνδυασμό πραγμάτων.
Ποια είναι τα συμπτώματα των εφήβων που πρέπει να ανησυχήσουν τους γονείς;
Συνεχώς υποστηρίζω ότι οι γονείς που είναι κοντά στα παιδιά τους και έχουν μία υγιή επικοινωνία μαζί τους, γνωρίζουν την ψυχολογική τους κατάσταση. Εδώ θα βρείτε ορισμένες αλλαγές του εφήβου στη συμπεριφορά του απέναντι στις σχέσεις του και στη χρήστη των ηλεκτρονικών μέσων, που μπορεί να είναι ανησυχητικές:
• απομακρύνονται από τους φίλους και την οικογένειά τους, κόβοντας τις γέφυρες επικοινωνίας με όλους ή σταματούν ξαφνικά να χρησιμοποιούν τον υπολογιστή ή το κινητό τους
• παρουσιάζουν νευρικότητα ή αναστάτωση όταν βλέπουν στην οθόνη τους μήνυμα στα κοινωνικά δίκτυα ή στο email του και έχουν ένα αίσθημα δυστυχίας και μία απογοήτευση αφού έχουν χρησιμοποιήσει το κινητό ή τον υπολογιστή τους
• ξενυχτούν μπροστά στον υπολογιστή τους και δεν θέλουν να μιλήσουν για το τι κάνουν στο διαδίκτυο και με ποιον μιλούν
• θυμώνουν όταν δεν έχουν πρόσβαση στο κινητό ή στον υπολογιστή τους και έχουν μία επίμονη απαισιόδοξη διάθεση
• έχουν μία έντονη ανησυχία που τους δυσκολεύει να ανταποκριθούν στις καθημερινές τους ασχολίες (μαθήματα, σχολείο, διάβασμα, δραστηριότητες)
• παρουσιάζουν ξαφνικά ξεσπάσματα θυμού προς τους άλλους ή προς τον εαυτό τους
• έχουν χάσει το ενδιαφέρον τους για τις δραστηριότητες που έκαναν και απολάμβαναν
• έχουν δυσκολία στον ύπνο και το φαγητό τους
Τα συμπτώματα αυτά είναι ενδεικτικά και χρειάζεται προσοχή και επίβλεψη από τους γονείς, ώστε να μη βγάζουν βιαστικά συμπεράσματα για τα παιδιά τους. Όμως, πολλά από αυτά κρύβουν μία κραυγή αγωνίας του εφήβου, που δεν έχει κάποιον άλλον τρόπο να εκφράσει το ζόρικο συναίσθημά του και μπορεί να κρύβει μία υποψία καταθλιπτικής συμπεριφοράς. Οπότε, προτείνεται οι γονείς να απευθυνθούν σε έναν ψυχολόγο και να ζητήσουν συμβουλευτική και υποστήριξη όταν διαπιστώσουν παρόμοια συμπτώματα.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να προστατεύσουν τα παιδιά τους
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός χρειάζεται μία συντονισμένη προσπάθεια από την οικογένεια και το σχολείο, για να προληφθεί αλλά και να αντιμετωπιστεί. Για το σκοπό αυτό, πολλά είναι τα σχολεία που οργανώνουν διάφορα προγράμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σε συνεργασία με εξειδικευμένους ψυχολόγους και οργανισμούς.
Η οικογένεια είναι ο σημαντικός παράγοντας που καλείται να διαχειριστεί τον έφηβο και στην οποία η ευθύνη είναι φυσικά μεγαλύτερη. Με βάση όσα έχουν καταθέσει οι έφηβοι από τη δική τους πλευρά, είναι σημαντικό για τους γονείς να έχουν ανοιχτές και ειλικρινείς συνομιλίες με τα παιδιά τους σχετικά με το πού βρίσκονται στο διαδίκτυο. Οι γονείς θα πρέπει να αποφεύγουν τον πειρασμό να πάρουν τα τηλέφωνα των παιδιών τους αν βλέπουν κάτι που δεν τους αρέσει, γιατί τότε τα παιδιά μπορεί να είναι λιγότερο πιθανό να είναι ειλικρινή.
Αντί αυτού, οι γονείς θα πρέπει να εκφράσουν την επιθυμία τους να προστατεύσουν τα παιδιά τους και, ως εκ τούτου, να μπορούν να συνδεθούν μαζί τους στα κοινωνικά δίκτυα. Όμως, η σύνδεση δεν είναι κατασκοπία και έλεγχος αλλά μία μορφής εποπτεία για να μπορέσουν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη του παιδιού. Ένα παιδί που δεν έχει τίποτα να κρύψει και έχει μία καλή σχέση με τους γονείς του, δεν φοβάται να συνδεθεί μαζί τους και το ίδιο συμβαίνει και με τους γονείς. Οι υπερβολικές αντιδράσεις των γονέων, είναι καλό να αποφεύγονται για να στηρίξουν τη σχέση εμπιστοσύνης με τα παιδιά τους.
Οι γονείς χρειάζεται να ενημερώνονται για τους κινδύνους που ανακύπτουν στα κοινωνικά δίκτυα και να ενημερώνουν με τη σειρά τους τα παιδιά τους. Η άμεση επικοινωνία γονέων και παιδιών μπορεί να αποτρέψει τα χειρότερα και να τους ευαισθητοποιήσει τα παιδιά να γνωρίζουν τι συμβαίνει. Η επικοινωνία των δύο πλευρών δεν αφορά μόνο σε φαινόμενα όπως αυτό της «Γαλάζιας Φάλαινας» αλλά είναι ωφέλιμη για τα παιδιά σε ένα μεγαλύτερο εύρος σχετικά με τις προσπάθειες που γίνονται από φίλους και το περιβάλλον τους για να τους επηρεάσουν. Στην κοινωνία που ζούμε, γνωρίζουμε ότι οι επιρροές βρίσκονται παντού: όπου και να γυρίσει το βλέμμα του ο έφηβος, θα βρει κάτι που θα προσπαθεί να τον επηρεάσει, τι θα φάει, τι θα αγοράσει, πώς θα ντυθεί, τι μουσική θα ακούσει κτλ.
Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να αναγνωρίσει αυτές τις επιδράσεις και να του εξηγήσουν ότι ο τρόπος ζωής μας σχετίζεται πολύ στενά με αυτές τις επιδράσεις και ότι όλα αυτά είναι τρόποι που προσπαθούν να επηρεάσουν τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του. Οπότε, το παιδί αρχίζει να παρατηρεί και εκείνο όλους αυτούς τους τρόπους επίδρασης, να αναγνωρίζει τα σημάδια και έτσι να ασκεί κριτική σε αυτά, αποφεύγοντας να τα υιοθετεί χωρίς σκέψη. Όλες αυτές οι επιρροές μπορούν να συζητηθούν ανοιχτά με την κατεύθυνση του γονέα για τη διαχείρισή τους.
Γνωρίζουμε καλά ότι τα παιδιά που έχουν καλές σχέσεις με τους γονείς τους, έχουν λιγότερη ανάγκη να ικανοποιούν τις επιθυμίες των φίλων τους. Τα παιδιά που έχουν φίλους στο σχολείο που δεν είναι καλοί μαθητές, είναι πιθανό να επηρεαστούν και να αρχίζουν να έχουν και εκείνα χαμηλή απόδοση. Η επίδοση θα συνεχίζει να πέφτει, εκτός και αν υπάρχει καλή σχέση με τους γονείς. Η καλή σχέση με τους γονείς θα λειτουργήσει ως προστατευτική ασπίδα απέναντι στις αρνητικές επιδράσεις, θα είναι κοντά στο παιδί για να το ακούσουν και θα το υποστηρίξουν ώστε να βρει τη λύση σε ό,τι το απασχολεί.
Οπότε, η σχέση και των δύο γονέων, και όχι μόνο από τον ένα, είναι σημαντικοί παράγοντες για την προστασία του. Βρίσκονται κοντά στο παιδί, διακρίνουν τα ανησυχητικά σημάδια, συζητούν πρώτα οι δυο τους για να δουν πώς θα προσεγγίσουν το παιδί και μετά μιλούν ανοιχτά και ειλικρινά με το παιδί τους. Οι παραδοσιακές αξίες της οικογένειας, αγάπη, εγγύτητα, ενδιαφέρον, σεβασμός, εμπιστοσύνη και πάνω από όλα η άμεση επικοινωνία, που τείνουν να εκλείψουν σε αυτή τη σύγχρονη κουλτούρα που πρεσβεύει την απομόνωση και την αποξένωση, είναι η απάντηση σε κάθε οικογενειακή δυσκολία.
ΜΑΡΙΑ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΡΑΜΠΕΤΣΟΥ – ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣ – Δρ ΧΑΡΗΣ ΚΑΡΑΜΠΕΤΣΟΣ ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ ΠΑΙΔΙΩΝ & ΕΦΗΒΩΝ
